Over de achtergronden en doelstellingen van Beautiful Distress
Stichting Beautiful Distress
Wilco Tuinebreijer, psychiater en het brein achter de oprichting van Beautiful Distress houdt zich al lang bezig met de relatie tussen kunst en psychiatrie. Een gesprek over het doel en de achtergrond van Beautiful Distress.
door Sjifra Herschberg
Wilco Tuinebreijer en Aldo van den Broek
‘De verbinding tussen kunst en psychiatrie, dat is voor mij Beautiful Distress, het zit al in de naam. Daarom moest de stichting er ook komen. Het heeft even geduurd voor het zo ver was, maar de noodzaak zag ik al heel lang. Het was iets wat ik per se wilde doen, omdat er allerlei dingen in samen komen, ook voor mijzelf.’
Wilco Tuinebreijer, psychiater en het brein achter de oprichting van Beautiful Distress houdt zich al lang bezig met de relatie tussen kunst en psychiatrie, dat begon eigenlijk al in zijn jeugd. ‘Mijn moeder had vrienden bij wie ik veel tijd door heb gebracht en die heel belangrijk voor mij zijn geweest. Hij was kunstschilder. Hij leed aan een lichte vorm van schizofrenie. Zij was psychiater in een ziekenhuis. Als kind zat ik veel in zijn atelier te tekenen en toen ik iets ouder was las ik haar Freud, zonder daar overigens veel van te begrijpen, maar het was een goeie biotoop om in op te groeien.’
Lang heeft Tuinebreijer getwijfeld of hij medicijnen zou studeren of naar de kunstacademie zou gaan. Het werd medicijnen. Pas toen hij aan de psychiatrieopleiding was begonnen, wist Tuinebreijer dat hij de juiste keuze had gemaakt, maar de belangstelling en liefde voor kunst is nooit verdwenen.
“Wie het normale doorbreekt, geeft ruimte aan creativiteit. Dat gekte vaak niet lollig is en vaak ook niet lollig om te zien, doet daar niks aan af.´”
‘Instinctief voelde ik dat er een band tussen die twee was, maar ik kon er geen chocola van maken, dus ben ik er veel over gaan lezen, over outsider art en over creativiteit. Wat me stoorde was de saus van romantiek die over het onderwerp lag en vaak nog ligt. Het beeld van de gekwelde kunstenaar die lijdt op een tochtige zolderkamer in plaats van gewoon een kunstenaar . Aan de andere kant, van het romantisch spectrum is schizofreen zijn of psychotisch een uiting van creativiteit, van onafhankelijkheid. Er zijn veel patiënten die een psychose ´kiezen´, zo wordt wel gezegd, om vrijheid te verwerven ten opzichte van een maatschappij die hen onderdrukt. Wat ik zag bij patiënten was vaak zo mooi in al zijn tragiek. Je doet onrecht aan de kunstenaar en aan de patiënt door ze volledig los van elkaar te zien. Wie het normale doorbreekt, geeft ruimte aan creativiteit. Dat gekte vaak niet lollig is en vaak ook niet lollig om te zien, doet daar niks aan af.´
´Kunst is in staat om de menselijke geest te verbeelden, kan iets vertellen over het leven op een andere manier, een roman is niet hetzelfde als een krantenartikel, zelfs al gaan ze over hetzelfde onderwerp. Dat wil ik gebruiken, het raakt aan wat kunst betekent.´
Voor Tuinebreijer bestaat kunst niet voor zichzelf en om zichzelf, althans veel kunst niet. ´Veel kunstenaars hebben een enorme impact gehad op de tijd waarin ze leefden, kunst is heel veelzeggend, dat geldt voor het verleden, maar ook voor nu. Een tijdje was sociaal engagement niet hip, maar nu weer wel. Kunst wordt door heel veel mensen gebruikt, geconsumeerd, van tekeningen tot schilderijen, van film tot boeken en de manier waarop we onze leefomgeving inrichten. Kunst wordt door veel mensen gebruikt om zichzelf te voeden, uit nieuwsgierigheid, omdat kunst nu eenmaal de menselijke conditie verbeeldt. De mens is bij uitstek een narcistisch wezen, hij heeft alleen iets met kunst als het een persoonlijke snaar raakt. De musea hier in Amsterdam puilen uit, mensen gaan echt niet naar een tentoonstelling om gezien te worden, nee, ze willen die kunstwerken zien.´
“Het draait allemaal om wilskracht, talent en doorzettingsvermogen, precies wat ook de gezonde eigenschappen zijn in de psychiatrie.”
Wat Tuinebreijer vooral raakt als hij zich verdiept in de biografieën van kunstenaars is hun passie: ´Ze kunnen niet anders. Het draait allemaal om wilskracht, talent en doorzettingsvermogen, precies wat ook de gezonde eigenschappen zijn in de psychiatrie.` Die notie leidde tot het idee om kunstenaars die belangstelling hebben voor gekte en vooral voor kwetsbaarheid te verbinden met de psychiatrie, een idee dat aansloeg bij een aantal bevriende kunstenaars en zelf koesterde Tuinebreijer al lang de wens om de combinatie te maken.
Samen met Suzanne Oxenaar, grondlegster van het Vijfde seizoen, Den Dolder een afdeling van Altrecht koesterde hij de wens om een degelijk project in New York te organiseren. Min of meer toevallig kwam hij in contact met het Kings County Hospital Center in Brooklyn, New York en ontstond het plan om te proberen daar een artist-in-residence project op te zetten. ´Het kostte tijd, maar het is gelukt. En daar ben ik heel blij mee.´
Kings County Hospital Center
Het artist-in-residence project in New York is nu in zijn eerste jaar, dat door beide partijen als een pilot-jaar wordt beschouwd. De eerste kunstenaar was Annaleen Louwes, die daar een hele spannende tijd doorbracht , (zie verslag elders op deze site) en begin maart vertrekt kunstenaar nummer twee, Aldo van den Broek.
Wanneer is voor Tuinebreijer het project geslaagd? ´Dat is heel simpel: als het ons lukt om het artist-in-residence programma zo in het ziekenhuis in New York in te voeren dat het blijft voortbestaan en een integraal onderdeel wordt van het ziekenhuis. Dat betekent dat er op den duur ook kunstenaars uit andere landen dan Nederland naar toe zullen gaan.´
Tweede criterium voor succes is het maken van een tentoonstelling met het werk van vier tot zes kunstenaars die aandacht besteedt aan het onderwerp en vooral aan de schade en de stigma´s van de psychiatrie. ´De tentoonstelling moet een gesprek op gang brengen over de stigma´s en marginalisering van kwetsbare mensen, daar een impuls toegeven. Het effect is moeilijk te meten, maar ik ben ervan overtuigd dat het niet alleen nodig is, maar ook zo zal werken.´
Varketili
Aldo van den Broek, 2014
Daarnaast zou het volgens Tuinebreijer fijn zijn als ook de mensen in het ziekenhuis het project omhelzen en als iets van hen gaan beschouwen en vooral als ook de patiënten er iets aan hebben. ´Dat kan op twee manieren. Het gaat om het lijden van de patiënt, dat bestaat in eerste instantie uit de ziekte zelf, manische depressiviteit of schizofrenie bijvoorbeeld, maar ook, en dat is trap twee, uit het lijden van de omgeving. Van familie en vrienden, die te maken hebben, net als de patiënt, met een samenleving die hen buiten sluit, de ziekte eng vindt en vol vooroordelen zit. Ons doel is die tweede trap, daar willen we iets aan veranderen, de taboes en stigma´s zichtbaar maken en bestrijden. Dat is niet van de ene dag op de andere voor elkaar, maar als Beautiful Distress zich weet uit te breiden en te verspreiden dan moet het mogelijk zijn om de samenleving te beïnvloeden in de manier waarop zij met ziekte en zieken omgaat. En om kunst daarvoor in te zetten, dat is bijzonder, maar juist om wat kunst is, denk ik dat het kan, want kunst is daarin uniek.
De werken van de kunstenaars die zich verbinden aan Beautiful Distress, bijvoorbeeld via artist-in-residence projecten komen, zo is de bedoeling, niet alleen terecht op tentoonstellingen, maar worden ook gebruikt in lezingen en publiekscampagnes. ´Beautiful Distress wil geen conventionele wegen bewandelen, geen postbus 51- spotjes produceren, maar mensen prikkelen, uit het lood slaan zelfs, en zo aan het denken zetten. We willen iets toevoegen, niet dé oplossing aandragen. Het gaat om een proces van bewustwording en uiteindelijk maatschappelijke verandering. Het gaat er niet om om één patiënt, één individu te helpen, maar om het stigma weg te nemen. En ik ben ervan overtuigd dat het kan. Wij waren laatst op een bijeenkomst van ouders van mensen met schizofrenie om iets uit te leggen over Beautiful Distress. Ze vonden het geweldig. Zo iets steunt mij enorm.´
“Er komen veel mensen op ons af, mensen die in ons idee geloven en met ons in zee willen.”
Ook de kunstwereld reageert enthousiast, vertelt Tuinebreijer. ´Er komen veel mensen op ons af, mensen die in ons idee geloven en met ons in zee willen.´ Tuinebreijer is blij met die steun en het sterkt hem in de overtuiging dat Beautiful Distress niet alleen nodig is, maar ook levensvatbaar. Alleen het geld is nog een probleem: ‘Het welslagen van Beautiful Distress hangt ook af van geld en dus moeten we als we door willen zorgen dat we meer geld krijgen, van grote instellingen en fondsen en vermogende particulieren, maar ook van ‘gewone’ mensen, ook kleine beetjes helpen.’